Een Social Impact Bond (SIB) is een financieringsinstrument voor het aangaan van maatschappelijke vraagstukken. De drie belangsrijkste spelers in een SIB zijn (impact) investeerders, uitvoerders (service providers) en outcome payers (degene die betaalt bij behaald resultaat, vaak (lokale) overheid). De investeerder verschaft kapitaal aan de uitvoerder, die daarmee bijdraagt aan de oplossing van een maatschappelijk probleem. De outcome payer heeft zich vooraf gecommitteerd om, wanneer de afgesproken resultaten behaald zijn, de investering inclusief vooraf afgesproken rendement terug te betalen aan de investeerder. Als de afgesproken resultaten niet behaald zijn, hoeft de outcome payer de investeerder niet te betalen. Het risico of de resultaten al dan niet behaald worden, verschuift daarmee van de outcome payer naar de investeerder.

Een Social Impact Bond (SIB) is een geschikt instrument wanneer de focus van de interventie gericht is op preventie van maatschappelijke problemen of wanneer meerdere partijen probleemeigenaar zijn van een maatschappelijk probleem. Een SIB kan in die gevallen coördinatieproblemen oplossen. Daarnaast is een SIB geschikt wanneer men op zoek is naar een andere manier van investeren, omdat het risico van het niet-behalen van de uitkomsten, en daarmee het financiële risico, voor rekening komt van de investeerder in plaats van de outcome payer, vaak een overheidsinstantie.

Om tot een Social Impact Bond (SIB) te komen, moeten verschillende fases worden doorlopen en een aantal go/no-go momenten worden ingesteld. De SIB wordt in principe gestart door de outcome payer, vaak een overheidsinstantie, die een maatschappelijk vraagstuk heeft waar op dat moment geen goede oplossing voor is. De SIB wordt vervolgens in een aantal fases opgezet:

1. In de onderzoeksfase wordt het maatschappelijk vraagstuk in kaart gebracht. Er wordt naar historische data gekeken en de gewenste resultaten worden bepaald.
2. In de oplossingsfase wordt er gezocht naar mogelijke oplossingen voor het maatschappelijke vraagstuk. Daarnaast wordt er een business case opgesteld waarin ook de maatschappelijke kosten en baten in kaart worden gebracht (MKBA). De onderzoeks- en oplossingsfase zijn onderdeel van de haalbaarheidsstudie van de SIB. Wanneer deze is afgerond vindt het eerste go/no-go moment plaats waarin wordt besloten of het haalbaar is om een SIB op te zetten.
3. In de selectiefase worden de uitvoerders geselecteerd en de investeerders bij de SIB betrokken. Dit gaat vaak via een intermediair zoals Social Finance NL. Dit is het tweede go/no-go moment. Het is van belang dat de juiste uitvoerders worden geselecteerd die kunnen aantonen dat ze daadwerkelijk de beoogde resultaten kunnen behalen.
4. In de contractfase wordt de business case afgerond en de samenwerkingsovereenkomst (het resultaatcontract) opgesteld. Het is van belang dat dit in samenspraak en samenwerking gaat met alle betrokken partijen. Alle partijen moeten uiteindelijk het contract tekenen en het dus ook eens zijn met de inhoud van het contract (derde go/no-go moment)
5. In de executiefase wordt er daadwerkelijk gestart met de SIB. Dit houdt in dat de uitvoerders het werkkapitaal van de investeerders ontvangen en aan de slag gaan met de aanpak. Daarnaast worden de resultaten periodiek gemeten en vindt er regelmatig overleg plaats met de verschillende betrokken partijen om de voortgang van de SIB te evalueren en te verbeteren. Als laatste wordt er bij behaald resultaat met eventueel rendement door de outcome payer aan de investeerders uitbetaald.
6. De laaste fase is de evaluatie fase waarin lessen worden getrokken en wordt gekeken wat logische vervolgstappen zijn.

In een Social Impact Bond (SIB) betaalt de outcome payer niet langer voor inspanning, maar voor resultaat. Dit brengt een aantal voordelen met zich mee:

1. Er wordt teruggegaan naar de kern van het maatschappelijke vraagstuk. De uitkomsten voor de doelgroep staan centraal en de behoefte van de doelgroep wordt voorop gesteld waarbij er wordt ingezet op een integrale, ontschotte aanpak.
2. Er ontstaat inzicht in de resultaten van de activiteiten. Hierdoor wordt er ook doorlopend kennis opgebouwd die buiten de SIB kan worden ingezet voor betere resultaten voor kwetsbare doelgroepen.
3. Er worden sterke publiek-private partnerschappen aangegaan om het maatschappelijk vraagstuk zo effectief mogelijk op te lossen.
4. Het financieel risico wordt gedragen door de private investeerders en niet door de outcome payer (vaak de overheid) of de uitvoerende instantie. Overheden kunnen hierdoor bijvoorbeeld investeren in innovatieve maatschappelijke projecten zonder zelf het financiële risico te moeten dragen.
5. Er is ruimte voor preventie en innovatie doordat het risico wordt gedragen door de investeerders. Daarnaast wordt de SIB doorlopend geëvalueerd en is er ruimte om waar nodig de aanpak aan te passen en te verbeteren.

Uiteraard zijn er ook een aantal nadelen aan Social Impact Bonds (SIBs) waar rekening mee gehouden moet worden:

1. De maatschappelijke vraagstukken die met een SIB worden aangegaan zijn ingewikkeld. Het is daarom van belang dat er vooraf een goede haalbaarheidsstudie wordt gedaan.
2. Een SIB opzetten kan veel tijd kosten en duur zijn. Dit betekent dat in de meeste gevallen alleen grote deals kosteneffectief kunnen worden gemaakt. Een mogelijke oplossingen hiervoor is een resultatenfonds waarbij er één raamwerk wordt gecreëerd voor meerdere deals.
3. Het gevaar van cherry picking ligt op de loer, waarbij alleen deelnemers worden geselecteerd waarmee eenvoudig resultaten behaald kunnen worden. Om dit te voorkomen is het van belang dat er een goede selectieprocedure is ingericht en er goed wordt gemeten.

Goede resultaten voor de gefinancierde programma’s betekent niet automatisch dat het instrument ‘Social Impact Bond’ werkt. Er is wetenschappelijk een discussie gaande over de toegevoegde waarde van Social Impact Bonds. Wij adviseren de website van het Government Outcomes Lab van de Univeristy of Oxford als een goed startpunt om deze discussie te volgen. Per 1 januari 2019 heeft Brookings 134 impact bonds in 27 landen geteld. Ongeveer een kwart hiervan is afgerond, waarbij de grote meerderheid van de investeerders hun inleg met rendement heeft teruggekregen. Bij één impact bond heeft de investeerder zijn hele inleg verloren.

In Nederland zijn er 15 Social Impact Bonds gerealiseerd. Eén SIB heeft aangegeven te zijn afgerond: de Buzinezzclub in Rotterdam. Hierbij hebben de investeerders hun geld met rendement terug ontvangen. De andere SIBs zijn nog niet afgerond en de resultaten geven een gemengd beeld. Zie hiervoor de conclusies van het rapport van Social Finance NL.

Een Social Impact Bond (SIB) is in principe geschikt voor een breed scala aan maatschappelijke vraagstukken. Zo zijn er binnen Nederland een aantal SIB’s op het terrein van arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Ook op andere domeinen kunnen SIB’s een waardevol instrument zijn voor het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken. Impact bonds zorgen ervoor dat maatschappelijke vraagstukken investeerbaar worden. Zo zijn er op het gebied van gezondheidszorg en internationale samenwerking in het buitenland ook Health Impact Bonds en Development Impact Bonds ontwikkeld. Deze zijn vergelijkbaar aan SIB’s, maar hier treden er zorgverzekeraars of buitenlandse overheden op als outcome payer. Een nieuwe beweging die nu opkomt is de Environmental Impact Bond. In Finland zijn ze hier bijvoorbeeld mee aan het experimenteren om projecten en organisaties resultaatgericht te financieren op het gebied van milieu en duurzaamheid.