De derde woensdag van mei, Verantwoordingsdag, staat voor de deur. Ministers leggen verantwoording af over het gevoerde beleid en gaan met de Tweede Kamer in debat. De Algemene Rekenkamer velt een oordeel of de ministeries het geld rechtmatig, doelmatig en doeltreffend uitgaven. En precies daar zit de crux: de beoordeling van deze resultaten is hopeloos achterhaald en niet toekomstbestendig. Hoe dit te doorbreken? Doop Verantwoordingsdag om tot Impact dag en meet structureel hoe beleid daadwerkelijk leidt tot positieve maatschappelijke impact, zoals groei in welzijn. Er zijn namelijk steeds meer instrumenten beschikbaar om te sturen op resultaat en minder op de politieke waan van de dag.
Andere basishouding essentieel
De term Verantwoordingsdag impliceert dat een Minister zich moet verantwoorden voor het gevoerde beleid en de oppositie uitvergroot waarom het niet deugt. Het verdedigen van de Minister sijpelt vervolgens door in alle fases van het beleid. Doelen worden doorgaans opzettelijk vaag gehouden en het beleid wordt zo risicoloos mogelijk uitgevoerd, ook als een vraagstuk juíst gebaat is bij een gewaagde aanpak. Het ministerie heeft vooral oog voor het communiceren van de successen en het beschermen van de minister.
Voor goed beleid is een andere basishouding nodig. Allereerst de wetenschap dat maatschappelijke vraagstukken taai zijn en de oplossingen risicovol. De uitdagingen – van stikstof en armoede tot vluchtelingopvang en klimaat – zijn immers enorm. In de kluwen van maatschappelijke belangen, politieke verhoudingen en ambtelijke voorstellen maakt de overheid besluiten over beleid en uitgaven. Met nieuwe wetten en uitgaven wordt gezocht naar oplossingen. Ondanks de wettelijke verplichting, wordt in wetten slechts summier beschreven wat de beoogde maatschappelijke effecten zijn. Terwijl dit een voorwaarde is voor doeltreffend en doelmatig beleid.
Politiek compromis openbreken
De échte uitdaging begint na het tekenen van de wet in de uitvoering. Hier is het van belang om niet alleen te meten, maar op basis van data continu de uitvoering te verbeteren. Ook als dit betekent dat het initiële politieke compromis moet worden opengebroken. Idealiter worden besluiten over uitgaven gemaakt volgens een vast patroon. Een gedegen analyse van maatschappelijke problematiek brengt de knelpunten en de beoogde impact van de verschillende oplossingsrichtingen boven water. Na een politieke discussie wordt een keuze gemaakt. Door concrete maatschappelijke doelen te definiëren en meten, stelt een bewindspersoon zich kwetsbaar op. Eventuele onvolkomenheden van gevoerd beleid moeten als geleerde lessen worden gezien om deze in de toekomst te verbeteren, niet om iemand aan de schandpaal te nagelen.
Sturen op Brede Welvaart
Maar hoe? Allereerst is de Brede Welvaart rapportage van het CBS een meetlat waarin de staat van het land kan worden bijgehouden. Dit omvat alles wat mensen van waarde vinden. Naast materiële welvaart gaat dit om bijvoorbeeld gezondheid, natuur en veiligheid. Deze meetlat is niet perfect, wel toonaangevend. De overheid kan aangeven welke maatregel, in welk tijdsgewricht en tegen welke kosten moet leiden tot beoogde resultaten. De volgende stap is om de voortgang voor beleidsdoelen overzichtelijk en toegankelijk te meten. Niet in ellenlange rapporten, maar in een eenvoudig dashboard. Een goed voorbeeld is de burgemeester van Bristol die per beleidsmaatregel de impact op de Sustainable Development Goals beschrijft en deelt met de inwoners. Op basis hiervan kan beleid, desgewenst, tussentijds worden bijgestuurd. Is een andere aanpak nodig, dient het te worden gestopt en is meer of juist minder geld nodig? Gelukkig staat de regering er niet alleen voor. Planbureaus werken steeds beter samen om de impact op de brede welvaart inzichtelijk te maken. Impactinvesteerders, het bedrijfsleven en goede doelen verschuiven de nadruk van financiële verantwoording naar inzicht in effectiviteit van beleid. Vanaf volgend jaar zijn bedrijven wettelijk verplicht te rapporteren over hun impact op mens en milieu in het kader van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). De maatschappij is er klaar voor. Nu de politiek nog. Dit is het moment om Verantwoordingsdag om te dopen tot Impact dag.
Ruben Koekoek, directeur Social Finance NL
Werner Schouten, directeur Impact Economy Foundation
