Motiverende woorden van podcastgast en journalist Sander Heijne. Samen met Hendrik Noten schreef hij het boek ‘Fantoomgroei’, waarin ze vaststellen dat de huidige maatschappij te gefocust is op economische groei, terwijl de meeste werkenden hier niks van terug zien in hun portemonnee en het ook nog eens ten koste gaat van de planeet waarop we leven. Volgens Sander moeten we ons succes niet alleen meten in de groei van het bbp, maar aan een bredere welvaartsindicator, die ook de groei van de duurzaamheid, inclusiviteit en rechtvaardigheid van onze samenleving meet. Daarvoor is politiek besef en leiderschap nodig, zodat economie weer een middel wordt en geen doel op zich.
Terug naar de oorsprong
Als we op dit moment praten over de economische groei, hebben we het eigenlijk altijd over de groei van het bbp, het bruto binnenlands product. Dat zijn alle producten en diensten waar je een prijs aan kan verbinden. Alleen hebben veel diensten die we elkaar leveren geen financiële waarde, zoals bijvoorbeeld mantelzorg of vrijwilligerswerk. Sander stelt daarom dat we terug moeten naar de oorspronkelijke definitie van de economie, namelijk ‘het vermogen van een groep mensen om samen een probleem op te lossen’. De twee grootste problemen waar we momenteel mee kampen zijn volgens hem klimaatverandering en sociale ongelijkheid. Alleen maar focussen op de groei van het bbp gaat dit niet oplossen. Gelukkig is Sander optimistisch, getuige bovenstaande quote. Maar hoe is het eigenlijk zover gekomen?
Marktwerk(ing)t niet
Sander legt uit dat vooral in de jaren ’80 het idee ontstaan is dat als je maar zorgt dat grote bedrijven zo snel mogelijk en zo veel mogelijk winst kunnen maken, dit vanzelf zou doorsijpelen naar andere lagen in de samenleving. Want een bedrijf dat veel winst maakt, kan investeren in technologie en innovatie. Helaas blijkt de realiteit anders te werken, want het enige wat dit de afgelopen 40 jaar volgens Sander heeft opgeleverd, is dat inderdaad grote bedrijven veel meer geld hebben. Dus de gedachte dat als je de markt niet reguleert of heel weinig, dat er dan vanzelf wel mensen het goede gaan doen, heeft gewoon niet gewerkt. Sander vraagt zich dan ook hardop af of hebzucht niet voor niks als een van de zeven zonden wordt gezien. Dat zit nou eenmaal in ons.
Kaders nodig
Maar waar ligt dan de oplossing? Moeten we niet als maatschappij duidelijk bepalen waar we naartoe willen en dan die economische groei als middel zien om onze doelen te bereiken? Daar is Sander het in de kern wel mee eens, maar hij benadrukt wel dat je daarvoor duidelijke kaders nodig hebt vanuit de overheid, omdat het anders niet werkt. Hij noemt het voorbeeld van de autogordels. Mensen wilden eerst absoluut geen autogordels dragen. Totdat de overheid dit wettelijk verplicht maakte. Het aantal verkeersdoden is daardoor drastisch gedaald. Een mooi voorbeeld van hoe mensen eigenlijk niet in staat zijn om in hun eigen belang en in het belang van de gemeenschap het goede te doen.
‘Great power comes with great responsibility’
Maar de oplossing ligt niet alleen bij de overheid, ook de aandeelhouders spelen een belangrijke rol. Volgens Sander hebben aandeelhouders al heel lang de sleutel in handen om het bedrijfsleven te veranderen, maar maken ze veel te weinig gebruik van die sleutel. Overigens is Sander wel van mening dat het de verantwoordelijkheid is van grote bedrijven keuzes te maken in het belang van volgende generaties. Want zoals Uncle Ben uit Spiderman ooit zei: “Great power comes with great responsibility.” Dat geldt ook voor pensioenfondsen. Misschien juist wel voor pensioenfondsen. Sander vindt het (wat ons betreft terecht) verbijsterend hoe de meeste grote pensioenfondsen meer bezig zijn met het vergroten van het vermogen dan met investeren in een duurzame toekomst. Gelukkig stemt het hem en ons hoopvol dat er allerlei sociale ondernemers en impact investeerders zijn die wel laten zien dat je juist met investeringen in de goede bedrijven en de goede oplossingen, een hele sterkte businesscase kunt hebben. Goed voorbeeld doet hopelijk volgen.
Politiek besef
We kunnen dus wel concluderen dat de economie niet pijnloos is gegroeid, met klimaatverandering en sociale ongelijkheid als grootste gevolgen. Maar groei an sich, daar is volgens Sander niks mis mee. Heel veel dingen moeten groeien, zoals duurzame energie en biologisch gekweekt voedsel. Maar je moet kijken naar wat groeit er, wat laten we groeien en wat niet? En dat begint dus met een politiek besef dat er maatregelen nodig zijn om de huidige maatschappelijke problemen op te lossen. We hebben politiek leiderschap nodig dat een nieuwe stip op de horizon durft te zetten en dat met beleid kracht bij zet. Dan zal de aandeelhouder ook de juiste investeringen kunnen maken en de CEO zich ook op een andere manier kunnen opstellen. Want, zo besluit Sander: “Een samenleving met een missie heeft de kracht om doelen te bereiken en problemen op te lossen.”
Luister hier naar de podcast.
